Fietsroute

De oude boerderij aan het Winterpad, gebouwd in 1925, huisvest het Meerschap. Dit is de organisatie die het beheer en onderhoud van het Paterswoldsemeer, het Hoornsemeer, de Hoornseplas en omliggende gebieden verzorgt. Sinds de jaren zeventig diende de boerderij als werkplek voor toezichthouders. In 1990 werd het pand verbouwd en sindsdien is het ook het kantoor van het Meerschap.

Langs het Winterpad en achter de Meerschapsboerderij is een natuurvriendelijke oever aangelegd. Deze oever biedt een ondiepe natte zone voor oever- en waterplanten. Hierdoor is er meer leefgebied voor (water)dieren gecreëerd en de planten zorgen voor een betere waterkwaliteit.

In de jaren zeventig ontwierp de Amerikaanse architect John Heiduk meerdere Wall Houses, waarvan er maar één werd gerealiseerd. In 2011 werd Wall House #2 gebouwd aan het Hoornsemeer. Het ontwerp heeft een enorme muur van 18,5 meter breed en 14 meter hoog. Sinds 2016 beheert het Groninger museum het huis. Het is van april tot oktober in het weekend open voor bezoekers.

Als je over de brug naar het eiland Nonnengat fietst, zie je tussen de eilandjes vissenbossen liggen. In deze, tussen houten palen gebonden takkenbossen kunnen vissen schuilen en paaien. Deze vissenbossen sluiten het gebied tussen de eilandjes af, zodat hierachter een rustgebied voor vissen en dieren ontstaat. De tweede brug, tussen het Nonnengat en het vaste land, is om dezelfde reden vervangen door een dam met duiker.

Het gebied Halve Manen werd in 2014 als baggerdepot gebruikt. In 2024 is het weer verbonden met het meer, waardoor het zich verder kan ontwikkelen als natuurvriendelijke zone. Hierdoor draagt Halve Manen bij aan een betere waterkwaliteit van het Paterswoldsemeer en biedt het extra leefgebied voor waterdieren. Er is een woudzandpad aangelegd zodat ook mensen van de natuur kunnen genieten.

Aan de oostzijde van het Paterswoldsemeer liggen steigers. Deze zijn gerenoveerd en zeven daarvan zijn uitgerust met vissenhotels. Die bieden vissen een veilige plek om te schuilen en te paaien. 

In 1990 bestond Groningen stad 950 jaar. Ter viering kreeg de stad tien stadsmarkeringen, kunstwerken bij de toegangswegen, verwijzend naar oude stadspoorten. Langs de A28 staat Gate Tower Clio van Kurt W. Forster, een elektriciteitsmast met zeven metalen vlammen die de weekcyclus vormen. Op maandag is er één vlam te zien, op zondag zijn dat er zeven. Ook licht het getal 10.40 op, verwijzend naar het jaar 1040, het jaar waarin de stad voor het eerst genoemd werd.

Willem Albert Scholten, Nederlands eerste landbouwindustrieel, bouwde begin 19e eeuw fabrieken voor aardappelzetmeel, strokarton en suikerstroop. Zijn zoon Jan Evert, een watersportliefhebber, markeerde het Paterswoldsemeer. Hij liet de ‘Kunstweg’ (nu Meerweg) aanleggen, bouwde de Paalkoepel en richtte de Vereniging Watersport Paterswoldsemeer op. Omdat er geen vaarverbinding was met het meer, liet hij een overzetkraan voor boten bouwen. In 1927 kwam die verbinding er alsnog. Zijn schoonzoon, meester Oving, opende dat jaar de Nijveensterkolksluis. Deze schutsluis is inmiddels een rijksmonument en in beheer bij het Meerschap. 

Poldermolen De Helper, gebouwd in 1863 door Pieter Hendrik Medendorp, diende voor de bemaling van de polder Helpman. In de jaren zestig raakte de molen buiten gebruik en raakte in verval. Het Meerschap Paterswolde kocht de molen in 1964 voor één gulden. Vanwege stadsuitbreiding en de aanleg van de A28 werd de molen in 1969 verplaatst en in 1971 bij het Paterswoldsemeer herbouwd. De molen zorgt nu voor watercirculatie van de sloten aan de oostkant van het meer en draait op vrijwillige basis.

In 2019 is de inrichting van polder Lage Wal afgerond. Het Paterswoldsemeer verbindt het Leekstermeer en ’t Roegwold. Langs het meer en de poldersloten zijn natuurvriendelijke oevers aangelegd. Ook zijn het meer en de polder met elkaar verbonden. Deze herinrichting draagt bij aan de waterkwaliteit, ecologie en biodiversiteit in dit natuurgebied. 

Vanaf het Molenpad zie je de ijzerzandpassage, aangelegd in 2022 door het waterschap. Het verouderde poldergemaal Hoornsedijk is vervangen en geautomatiseerd. De polder, deels agrarisch gebruikt, heeft fosfaatrijk water, wat algen voedt. Dankzij de ijzerzandpassage watert nu minder fosfaatrijk water op het Paterswoldsemeer af. 

Het Hoornsediep, een deel van de Drentsche Aa, werd later gegraven als onderdeel van het Noord-Willemskanaal. Langs het Hoornsediep loopt de Hoornsedijk, de enige veendijk in het gebied van waterschap Noorderzijlvest. Deze dijk wordt tijdens warme, droge zomermaanden goed in de gaten gehouden en bij droogte natgemaakt om scheurvorming te voorkomen. De bever heeft inmiddels zijn intrede gedaan in het gebied, waardoor de dijk tussen 2026 en 2029 op sommige plekken versterkt wordt met bevergaas. Dit gebeurt tegelijk met het opnieuw asfalteren van het wegdek. Langs de dijk vind je een mooie rustplek met een informatiebord over een neergestorte bommenwerper tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De provincies in Nederland realiseren het Natuurnetwerk Nederland, dat natuurgebieden verbindt. Sinds 2022 verbindt de Ecologische Verbindingszone Meerweg het Paterswoldsemeer en het Drentsche Aa-gebied. Dieren zoals otters, kikkers en ringslangen kunnen zich nu veilig tussen de twee natuurgebieden verplaatsen. Bij een te laag peil op het Paterswoldsemeer kan nu bovendien water uit de Drentsche Aa worden ingelaten en is dus minder van het fosfaatrijke water uit het Noord-Willemskanaal nodig.

Het Paterswoldsemeer kent één officiële zwemlocatie: De Lijte. In 2014 is deze opnieuw ingericht met een ligweide, een zandstrandje en een zwemsteiger. Het strandje is bij Groningers ook bekend als het surfstrandje van Haren. 

Het Kluivingsbos, ook wel bekend als het Moordbos, herbergt een gedenksteen voor juffrouw Jansen. Zij werd vermoord in 1916. De dader is nooit gevonden. Ook staat er een oorlogsmonument voor Jacob de Vries, doodgeschoten door de Duitsers in 1945. Het bos is eigendom van Natuurmonumenten. Door natuurbeheer waarbij zo min mogelijk wordt ingegrepen is het bos rijk aan vogels, vleermuizen en marterachtigen.

Aan de kop van de rietvlakken bij deze steile, beschoeide oever zijn vissenbossen geplaatst. Hierdoor is er extra schuil- en paaigebied gecreëerd voor vissen. Ook kleine waterbeestjes en - insecten profiteren hier van. De vissenbossen zijn aangelegd om de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. Dat geldt ook voor de natuurvriendelijke oevers die langs en op het meer te vinden zijn. Vanaf deze locatie zijn deels verzonken eilandjes te zien die in 2024 voorzien zijn van een beschoeiing. 

Achter de Oude Badweg is een nieuwe waterpartij gemaakt. Waar voorheen ruig grasland en berkenboompjes stonden, liggen nu natuurvriendelijke oevers. Deze nieuwe leefruimte voor vissen, (water)insecten en andere kleine dieren draagt dankzij de waterplanten ook bij aan een betere waterkwaliteit. 

De Hoornseplas, aangelegd tussen 1971 en 1973, is een spartel- en speelplas voor families, bedoeld om bewoners van omliggende gemeenten aan te trekken. Tot 2006 werd de plas gemarkeerd door de ‘palenberg’. Het zuidelijke deel is bestemd voor naaktrecreatie. De plas staat niet in verbinding met het Paterswoldsemeer en vult zich met natuurlijk kwelwater. In de winter laat het Meerschap de plas leeglopen voor onderhoud.